ستایش

ملکا، ذکر تو گویم

• شاعر: سنایی غزنوی
• قالب شعر: غزل
• وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن (رشته انسانی)
• لحن: ستایش

ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی                نروم جز به همان ره که تواَم راهنمایی

قلمرو فکری:

خداوندا، تو را ستایش می‌کنم که پاک و منزه هستی و بارالهایی. جز راهی که تو به من نشان می‌دهی، راه دیگری نمی‌روم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   6 جمله

ملک  ß  نقش «منادا»

مرجع ضمیر «تو»:خداوند

تواَم  ß  جهش ضمیر (تو، به من)

که تواَم راهنمایی  ß  دو معنی دارد:

• 1) که تو راهنمای منی:

تو  ß  نهاد

راهنما  ß  مسند

ام (من)  ß  مضاف الیه

یی  ß  مخفف «هستی»

• 2)که تو به من راه را نمایی:

نمایی  ß  نشان دهی

تو  ß  نهاد

ام (من)  ß  متمم

راه  ß  مفعول

نمایی  ß  فعل

قلمرو ادبی:

خدایی و راهنمایی ß   قافیه

واج آرایی حروف «ک» و «ی» و مصوّت های «ا» و «ی»

پیام:

یادکرد خداوند

فرمان برداری از خداوند

همه درگاه تو جویم همه از فضل تو پویم                       همه توحید تو گویم که به توحید سزایی

قلمرو فکری:

تنها از درگاه تو کمک می خواهم و فقط در پی فضل بخشش تو هستم، فقط به یگانگی و ستایش تو می پزدارم زیرا شایسته یگانگی هستی.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

سزایی ß   قافیه

جویم، پویم و گویم  ß  جناس ناهمسان

سجع

واژه آرایی کلمات «همه»، «تو» و «توحید»

واج آرایی حروف «ت»، «د»، «م» و «هـ» و مصوّت «ــُـ»

قافیه درونی (رشته انسانی)

پیام:

وابستگی بشر به خداوند

یادکرد صفات خداوند

تو حکیمی تو عظیمی تو کریمی تو رحیمی                     تو نماینده فضلی تو سزاوار ثنایی

قلمرو فکری:

خدایا تو همه ی کارهایت بر اساس حکمت است، بزرگ و بلندمرتبه ای، تو بسیار بخشنده ای و مهربانی، تو در فضل و بخشش، سرآمد دیگرانی و تنها تو لایق ستایش هستی.

قلمرو زبانی:

بیت ß   6 جمله

قلمرو ادبی:

گشاده و داده ß   قافیه

واژه آرایی کلمه «تو»

واج آرایی حروف «ت» و «م» و مصوّت های «ا»، «ــُـ» و «ی»

پیام:

یادکرد صفات خداوند

نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی                    نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی

قلمرو فکری:

خداوندا! زبان ها در توصیف تو ناتوان هستند زیرا تو در عقل و اندیشه محدود آدمی، نمی‌گنجی. شبیه و نظیری هم برای تو نمی‌توان یافت زیرا تو حتی در خیال و گمان ما در نمی‌آیی.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

نگنجی و نیایی ß   قافیه

کل بیت  ß  آرایه موازنه (رشته انسانی)

فهم و وهم  ß  جناس ناهمسان

جمله «نتوان شبه تو گفتن»  ß  تلمیح به «لیسَ کمِثله شَیء»

واژه آرایی کلمه «تو»

واج آرایی حروف «ت»، «ن» و «گ» و مصوّت «ــُـ»

پیام:

وصف ناپذیری خداوند

همه عزّی و جلالی همه علمی و یقینی              همه نوری و سروری همه جودی و جزایی

قلمرو فکری:

خدایا، تو سراسر بزرگی، ارجمندی، دانایی و حقیقت هستی. تو سراسر نور و شادی هستی و بخشنده و پاداش دهنده هستی. به قدرت مطلق خداوند اشاره دارد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

یقینی و جزایی ß   قافیه

کل بیت  ß  آرایه ترصیع (رشته انسانی)

واژه آرایی کلمه «همه»

واج آرایی حروف «ر»، «م» و «هـ» و مصوّت های «ــُـ» و «ی»

پیام:

یادکرد صفات خداوند

همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی                    همه بیشی تو بکاهی، همه کمی تو فزایی

قلمرو فکری:

خدایا تو دانای راز هستی، عیب ها را می پوشانی و تمام کم و زیاد شدن ها (عزت ها و ذلت ها) به دست تو است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

بپوشی و فزایی ß   قافیه

غیب و عیب  ß  جناس ناهمسان

همه غیبی تو بدانی  ß  اشاره به «عالم الغیب» بودن خداوند

بیشی و کمی  ß  تضاد

همه عیبی تو بپوشی  ß  اشاره دارد به «ستّار العیوب» بودن خداوند

بکاهی و فزایی  ß  تضاد

کل بیت  ß  آرایه ترصیع (رشته انسانی)

مصراع دوم  ß  تلمیح به آیه «تعزّ مَن تَشاء وتذلّ من تشاء» ([خداوند] هر که را بخواهد گرامی می‌گرداند و هر که را بخواهد خوار می کند)

واژه آرایی کلمات «همه» و «تو»

واج آرایی حروف «ت»، «م» و «هـ» و مصوّت های «ــُـ» و «ی»

پیام:

دانایی و پرده پوشی خداوند

لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید            مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی

قلمرو فکری:

سنایی از عمق وجودش تو را به یگانگی می خواند، به امید اینکه از آتش جهنم نجاتش دهی.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

مرجع «ش» در «بودش»  ß  سنایی (جهش ضمیر)

قلمرو ادبی:

لب و دندان  ß  تناسب، مجاز از «کل وجود»

سنایی  ß  نام هنری سراینده

مگر  ß  ایهام:

• 1) امید است
• 2) شاید

آتش و دوزخ  ß  تناسب

روی  ß  ایهام تناسب:

• 1) چاره، امکان، راه
• 2)«روی» در معنای «چهره» با لب و دندان تناسب دارد

پیام:

ستایش خداوند